.
Uit mijn hoofd ontglipt een man
die daar al lang gevangen zat
ik had hem blijkbaar onderschat
er broeide heel de tijd een plan
hij wist plots wat hij wou, alleen
nog niet echt hoe – het echte leven
zou hem zeker wat adviezen geven –
waarna hij plotseling verdween
zo gaat het meermaals met gedachten
ze denken net zolang tot dat ze zijn
en dat het beter buiten is dan binnen
ik laat ze gaan en veel verwachten
maar als ik mee met hen verdwijn,
blijft iets in mij zich steeds bezinnen.
© bert deben
Antwerpen, woensdag 4 augustus 2010
Die Gedanken sind frei – De Gedachten zijn vrij :
Ik ben niet zo goed in het verzinnen van titels bij mijn gedichten, soms ben ik langer bezig met het zoeken daarnaar, dan met het gedicht schrijven op zich. Of, zoals in dit geval, met het achteraf zoeken naar informatie achter of bij de titel, zoals waar de uitdrukking 'Die Gedanken sind frei' eigenlijk vandaan komt.
Zoals het wel meer gaat met een zegswijze, komt ook deze uit een gedicht/lied en is die later een eigen leven gaan leiden. Die Gedanken sind frei was oorspronkelijk een lied uit vier strofen (ergens 1780 voor het eerst op papier gezet). Later werd een vijfde strofe toegevoegd en werd het gebruikt als dialoog tussen een gevangene en zijn geliefde onder de naam Lied des Verfolgten im Thurm, uit Schweizerliedern. In 1805 zou het als gedicht worden opgenomen in de Volkse Poëzieverzameling Des Knaben Wunderhorn. Het gedicht zou later muzikaal bewerkt worden door Gustav Mahler voor zijn Lieder aus "Des Knaben Wunderhorn" voor stem en orkest.
De uitdrukking Die Gedanken sind frei bestond echter al veel langer en zou door de middeleeuwse zanger Walther von der Vogelweide (c.1170-1230) als joch sint iedoch gedanke frî voor het eerst bekendheid krijgen. Maar het is vooral dank zij het gedicht en lied dat de uitdrukking eind 19de eeuw populair werd tijdens de Duitse Revolutie. In de volgende eeuw werd het dan weer een protestlied tegen de onderdrukking van de vrije meningsuiting door de nazi’s in Duitsland. Ook nu nog leeft bij velen de uitdrukking verder als een statement van vrije meningsuiting. Het lied zelf werd in moderne versie nog gecoverd door o.a. Leonard Cohen en door de The Brazilian Girls.
Hieronder één van de meest gangbare versies van het gedicht (soms durven strofes ook al eens anders staan). Ik vond vrij snel een Engelstalige en een Franse versie, maar niet zo direct een Nederlandstalige. Meteen een uitdaging om het zelf dan maar te vertalen. Altijd een beetje delicaat, want hou je in eerste plaats rekening met rijm, klank en lettergrepen (voor het lied), of geef je vooral voorkeur aan stemming en inhoud ? Maar ook de juiste betekenis zoeken achter bepaalde woorden valt niet altijd mee: wat bedoelde de auteur(s) en waar ligt de grens tussen je eigen invulling daarvan en de (niet gekende) invulling van wie het schreef … Ik probeerde een evenwicht te zoeken tussen sfeer en stijl:
Die Gedanken sind frei
Die Gedanken sind frei, wer kann sie erraten,
sie fliegen vorbei wie nächtliche Schatten.
Kein Mensch kann sie wissen, kein Jäger erschießen
mit Pulver und Blei, Die Gedanken sind frei!
Ich denke was ich will und was mich beglücket,
doch alles in der Still', und wie es sich schicket.
Mein Wunsch und Begehren kann niemand mir wehren,
es bleibet dabei: Die Gedanken sind frei!
Und sperrt man mich ein im finsteren Kerker,
das alles sind rein vergebliche Werke.
Denn meine Gedanken zerreißen die Schranken
und Mauern entzwei, die Gedanken sind frei!
Drum will ich auf immer den Sorgen absagen
und will mich auch nimmer mit Grillen mehr plagen.
Man kann ja im Herzen stets lachen und scherzen
und denken dabei: Die Gedanken sind frei!
Ich liebe den Wein, mein Mädchen vor allen,
sie tut mir allein am besten gefallen.
Ich sitz nicht alleine bei einem Glas Weine,
mein Mädchen dabei: Die Gedanken sind frei!
(Die Gedanken sind frei : Zwitsers Volkslied ±1780)
Die Gedanken sind frei /
de Gedachten zijn vrij
De gedachten zijn vrij, wie kan ze doorzien,
als schaduwen in de nacht scheren ze voorbij.
Geen mens kan ze kennen, geen jager hen raken
met buskruit en lood, de gedachten zijn vrij!
Ik denk wat ik wil en wat mij verheugt,
maar wel in de stilte en zoals het zich schikt.
Mijn wens en begeren kan niemand ontnemen,
daar blijf ik ook bij: de gedachten zijn vrij!
Sluit men mij op in een duistere kerker,
dan is dat nutteloos en vergeefs.
Ik denk wat ik wil en geen muren of tralies
verhinderen mij, de gedachten zijn vrij!
Ik ontdoe mij voor altijd van zorgen,
en wil mij ook nooit meer met grillen bedrukken.
In het hart kan men immer lachen en grappen,
en denken daarbij: de gedachten zijn vrij!
Ik hou van de wijn, maar nog meer van mijn lief,
die mijn geluk nog het beste vervullen kan.
Ik zit dan ook niet alleen naast dit glas met wijn,
mijn lief zit er bij: de gedachten zijn vrij!
vertaling © bert deben
Antwerpen, maandag 23 augustus 2010.
