maandag 23 augustus 2010

Die Gedanken sind frei – De Gedachten zijn vrij

                                                                                                     
man floating out of head w lightbulb - Dave Cutler
 
 .
Uit mijn hoofd ontglipt een man
die daar al lang gevangen zat
ik had hem blijkbaar onderschat
er broeide heel de tijd een plan
 
hij wist plots wat hij wou, alleen
nog niet echt hoe – het echte leven
zou hem zeker wat adviezen geven –
waarna hij plotseling verdween
 
zo gaat het meermaals met gedachten
ze denken net zolang tot dat ze zijn
en dat het beter buiten is dan binnen
ik laat ze gaan en veel verwachten
 
maar als ik mee met hen verdwijn,
blijft iets in mij zich steeds bezinnen.
 
 
© bert deben
Antwerpen, woensdag 4 augustus 2010  
  
 
Die Gedanken sind frei – De Gedachten zijn vrij :
   
Ik ben niet zo goed in het verzinnen van titels bij mijn gedichten, soms ben ik langer bezig met het zoeken daarnaar, dan met het gedicht schrijven op zich.  Of, zoals in dit geval, met het achteraf zoeken naar informatie achter of bij de titel, zoals waar de uitdrukking 'Die Gedanken sind frei' eigenlijk vandaan komt. 
 
Zoals het wel meer gaat met een zegswijze, komt ook deze uit een gedicht/lied en is die later een eigen leven gaan leiden.  Die Gedanken sind frei was oorspronkelijk een lied uit vier strofen (ergens 1780 voor het eerst op papier gezet).  Later werd een vijfde strofe toegevoegd en werd het gebruikt als dialoog tussen een gevangene en zijn geliefde onder de naam Lied des Verfolgten im Thurm, uit Schweizerliedern.  In 1805 zou het als gedicht worden opgenomen in de Volkse Poëzieverzameling Des Knaben Wunderhorn.  Het gedicht zou later muzikaal bewerkt worden door Gustav Mahler voor zijn Lieder aus "Des Knaben Wunderhorn" voor stem en orkest.
 
De uitdrukking Die Gedanken sind frei bestond echter al veel langer en zou door de middeleeuwse zanger Walther von der Vogelweide (c.1170-1230) als joch sint iedoch gedanke frî voor het eerst bekendheid krijgen.  Maar het is vooral dank zij het gedicht en lied dat de uitdrukking eind 19de eeuw populair werd tijdens de Duitse Revolutie.  In de volgende eeuw werd het dan weer een protestlied tegen de onderdrukking van de vrije meningsuiting door de nazi’s in Duitsland.  Ook nu nog leeft bij velen de uitdrukking verder als een statement van vrije meningsuiting.  Het lied zelf werd in moderne versie nog gecoverd door o.a. Leonard Cohen en door de The Brazilian Girls.
 
Hieronder één van de meest gangbare versies van het gedicht (soms durven strofes ook al eens anders staan).  Ik vond vrij snel een Engelstalige en een Franse versie, maar niet zo direct een Nederlandstalige.  Meteen een uitdaging om het zelf dan maar te vertalen.  Altijd een beetje delicaat, want hou je in eerste plaats rekening met rijm, klank en lettergrepen (voor het lied), of geef je vooral voorkeur aan stemming en inhoud ?  Maar ook de juiste betekenis zoeken achter bepaalde woorden valt niet altijd mee: wat bedoelde de auteur(s) en waar ligt de grens tussen je eigen invulling daarvan en de (niet gekende) invulling van wie het schreef … Ik probeerde een evenwicht te zoeken tussen sfeer en stijl:
 
 
Die Gedanken sind frei
 
 
Die Gedanken sind frei, wer kann sie erraten,
sie fliegen vorbei wie nächtliche Schatten.
Kein Mensch kann sie wissen, kein Jäger erschießen
mit Pulver und Blei, Die Gedanken sind frei!

Ich denke was ich will und was mich beglücket,
doch alles in der Still', und wie es sich schicket.
Mein Wunsch und Begehren kann niemand mir wehren,
es bleibet dabei: Die Gedanken sind frei!

Und sperrt man mich ein im finsteren Kerker,
das alles sind rein vergebliche Werke.
Denn meine Gedanken zerreißen die Schranken
und Mauern entzwei, die Gedanken sind frei!

Drum will ich auf immer den Sorgen absagen
und will mich auch nimmer mit Grillen mehr plagen.
Man kann ja im Herzen stets lachen und scherzen
und denken dabei: Die Gedanken sind frei!

Ich liebe den Wein, mein Mädchen vor allen,
sie tut mir allein am besten gefallen.
Ich sitz nicht alleine bei einem Glas Weine,
mein Mädchen dabei: Die Gedanken sind frei!
 
   
(Die Gedanken sind frei : Zwitsers Volkslied ±1780)  
 
 
Die Gedanken sind frei /
                 de Gedachten zijn vrij
 
 
De gedachten zijn vrij, wie kan ze doorzien,
als schaduwen in de nacht scheren ze voorbij.
Geen mens kan ze kennen, geen jager hen raken
met buskruit en lood, de gedachten zijn vrij!
 
Ik denk wat ik wil en wat mij verheugt,
maar wel in de stilte en zoals het zich schikt.
Mijn wens en begeren kan niemand ontnemen,
daar blijf ik ook bij: de gedachten zijn vrij!
 
Sluit men mij op in een duistere kerker,
dan is dat nutteloos en vergeefs.
Ik denk wat ik wil en geen muren of tralies
verhinderen mij, de gedachten zijn vrij!
 
Ik ontdoe mij voor altijd van zorgen,
en wil mij ook nooit meer met grillen bedrukken.
In het hart kan men immer lachen en grappen,
en denken daarbij: de gedachten zijn vrij!
 
Ik hou van de wijn, maar nog meer van mijn lief,
die mijn geluk nog het beste vervullen kan.
Ik zit dan ook niet alleen naast dit glas met wijn,
mijn lief zit er bij: de gedachten zijn vrij!
 
 
vertaling © bert deben
Antwerpen, maandag 23 augustus 2010.


12 opmerkingen:

  1. ik geloof dat we dat destijds wel zongen

    BeantwoordenVerwijderen
  2. t blijft mooi en waar, je gedachten kan niemand je afnemen.
    Je hebt er een mooi blog van gemaakt met de geschiedenis erbij.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ja, de geschiedenis is heel interessant. Zeker nu ik pas heb gezien dat het door jou genoemde stuk van Mahler in april wordt uitgevoerd in Nederland. Krijg je toch een beter beeld ervan. Mooie gedichten trouwens.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. mooi geheel, je eigen gedicht, de historie en je vertaling -
    heel knap, en het ontroert me ook, dankjewel voor dit documentje

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Mooie vertaling. Ben ook eens begonnen aan dit gedicht en even gepiept bij jou, en kijk, we hebben hier en daar dezelfde 'oplossing'. Wijst dit op dichterlijke verwantschap?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. of op taalgevoelig verwantschap ... ;-)
      mooi dat het jou ook aanzette om er iets mee te doen.

      Verwijderen
  6. Ik vind jouw gedicht ontroerend mooi

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Prachtig!
    altijd fijn die bijkomende info...
    mooie vertaling ook...

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Zo mooi.
    In de Stadsschool en in het Atheneum werd het bijna op elk feest gezongen en dat lied zong ik altijd vol overtuiging mee. Mooie jeugdherinneringen en het prille begin van mijn overtuiging. Dank om mij daaraan te herinneren.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. De gedachten zijn vrij!
    Wie raadt ze daarbinnen?
    Zij dansen voorbij
    Als nacht'lijke schimmen,
    Geen mens kan ze naken,
    Geen jager ze raken,
    Laat wezen wat zij:
    De gedachten zijn vrij!
    Ik denk mij wat ik wil
    In heimlijke dromen,
    Haar zoetheid laat ik stil
    Mijn harte doorstromen,
    Mijn wens en begeren
    Kan niemand mij weren,
    Laat worden wat zij:
    De gedachten zijn vrij!
    En spert men mij geboeid
    In duistere toren;
    Hun zorgen en moeite
    Gaan alle verloren,
    Gedachten als vuren
    Doen storten de muren
    En de zold'ring erbij!
    De gedachten zijn vrij!
    Daarom wil ik nimmer
    De zorgen verjagen;
    En zal men mij ook nimmer
    Met spoken meer plagen,
    Men kan toch daarbinnen
    Steeds lachen en minnen,
    En denken wat ook zij:
    De gedachten zijn vrij!

    BeantwoordenVerwijderen
  10. De gedachten zijn vrij, wie kan ze beletten?
    Ze ijlen voorbij naar eigene wetten.
    Geen mens kan ze raden, of grijpen of schaden.
    Hoe sterk hij ook zij, de gedachten zijn vrij!

    Ik denk wat ik wil, wie zal `t mij verbieden.
    Mijn denken gaat stil, waarheen het wil vlieden.
    Mijn wens en verlangen neemt niemand gevangen.
    Hoe sterk hij ook zij, de gedachten zijn vrij!

    En als men mij sluit in donkere kerker,
    dan lach ik ze uit, mijn geest is toch sterker.
    Hij breekt onverdroten, de grendels en sloten
    en werpt ze terzij, de gedachten zijn vrij!

    "De gedachten zijn vrij" is de Nederlandse vertaling van Cobi Schreijer “Die Gedanken Sind Frei”, een heel oud Duits volkslied. Dit lied vindt zijn oorsprong in de periode van de boerenoorlogen in Duitsland rond 1500. Het is één van de eerste protestsongs, een aanklacht tegen censuur en controle. Het werd gezongen in de concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog, en het werd verboden door Hitler.

    BeantwoordenVerwijderen